Δημήτρης Παπαθανασίου
Πρόεδρος του ΔΣ
Ιπποκράτειο Περιφερειακό Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών
Θα ήθελα να θέσω μερικά ερωτήματα με τη μορφή προβληματισμού και θα ξεκινήσω κάπως ανορθόδοξα υποθέτοντας ότι κάποιος σας συναντάει στο δρόμο και σας θέτει το εξής ερώτημα: “Από τι εξαρτάται η ευτυχία σας”¨. Είναι ένα ερώτημα το οποίο πρέπει να μας απασχολεί και είναι βέβαιο ότι πολλοί άνθρωποι θα πουν “Η ευτυχία μου εξαρτάται από τα χρήματα γιατί μπορώ να αγοράσω περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες”. Κάποιος άλλος θα πει “Θα ήθελα η εργασία μου να είναι ενδιαφέρουσα, να είναι σταθερή και να μου δίνει κάποια ικανοποίηση”. Ορισμένοι θα αναφέρουν ότι “Με ενδιαφέρουν οι καλές οικογενειακές σχέσεις και οι καλές κοινωνικές σχέσεις”. Αυτό αναμφίβολα είναι σωστό. Μερικοί θα αναφέρουν, επίσης “Με ενδιαφέρει η υγεία πρώτιστα” και αυτό ακούγεται πάρα πολύ τακτικά. ’λλοι θα μιλήσουν για την ποιότητα ζωής, διότι θεωρούν πολύ σημαντικό να ζουν σε μια καλή περιοχή, σε μια όμορφη γειτονιά και να μην ταλαιπωρούνται από το κυκλοφοριακό, και τέλος κάποιοι θα πουν ότι η ευτυχία τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την καταξίωση, τόσο σε κοινωνικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο.
Φαίνεται ότι συντελούνται κάποιες μεταβολές και ότι ο αριθμός των ανθρώπων που δίνουν σημασία στην υγεία και την ποιότητα ζωής συνεχώς αυξάνει, γεγονός πάρα πολύ σημαντικό. Για να κατανοήσουμε τη σημασία της έννοιας “Υγεία και Περιβάλλον” πρέπει, πάνω από όλα, να δούμε τι είναι υγεία. Χρησιμοποιώντας τον κλασσικό ορισμό, μπορούμε να πούμε ότι υγεία είναι μια κατάσταση πλήρους φυσικής σωματικής και πνευματικής ευεξίας η οποία συναντάται και σε ατομικό και σε κοινωνικό/συνολικό επίπεδο. Η κατάσταση αυτή είναι ορατή και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν κριτήριο για την αξιολόγηση διαφόρων χωρών. Μέσα στο πλαίσιο του προβληματισμού “Πως μετράμε την υγεία μιας χώρας” υπάρχουν δείκτες οι οποίοι είναι γνωστοί και χρησιμοποιούνται σε όλες τις στατιστικές. Ένας τέτοιος δείκτης είναι το προσδόκιμο επιβίωσης, δηλαδή πόσα χρόνια ζουν οι άνθρωποι σε μια χώρα, πόσο ζουν οι άνδρες και οι γυναίκες, και είναι γνωστό ότι κατά μέσο όρο το “ασθενές” φύλο ζει κατά κανόνα περισσότερο. Στην Ελλάδα, το προσδόκιμο επιβίωσης για τις γυναίκες είναι περίπου 75 χρόνια. Το όριο αυτό είναι αρκετά υψηλό και πολλοί το αποδίδουν στις διατροφικές συνήθειες.
Στην ερώτηση “Από ποιες αιτίες πεθαίνουν οι άνθρωποι”, οι απαντήσεις είναι σχετικά καθιερωμένες. Είναι γνωστό ότι οι άνθρωποι πεθαίνουν κυρίως από καρδιοαγγειακές παθήσεις, από παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος και από ογκολογικές ασθένειες. Αυτές είναι οι τρεις κύριες κατηγορίες. Σε πρόσφατη δημοσίευση αναφέρεται ότι στις ΗΠΑ αυξάνεται ο αριθμός των ανθρώπων που πεθαίνουν από τη νόσο του Alzheimer, γεγονός ιδιαίτερα ανησυχητικό.
Ένας άλλος δείκτης που είναι αρκετά γνωστός είναι το επί τοις εκατό ποσοστό των ατόμων που εισάγονται στα νοσοκομεία μιας χώρας. Η Ελλάδα έχει ένα αρκετά χαμηλό δείκτη, περίπου 12,5% ετησίως. Ένας ακόμη δείκτης είναι το πόσο διαρκεί, κατά μέσο όρο, η παραμονή ενός ασθενούς μέσα στο νοσοκομείο ή αλλιώς οι κατά κεφαλή μέρες νοσηλείας. Δεν γνωρίζω τα νούμερα για την Ουκρανία και θα παρουσίαζαν τρομερό ενδιαφέρον, γιατί αυτές οι συγκρίσεις είναι πολύ χρήσιμες. Οι δείκτες της Ελλάδας είναι αρκετά ικανοποιητικοί σε σύγκριση με άλλες χώρες και παρουσιάζουν μια εικόνα στατική.
Το ερώτημα το οποίο τίθεται στη συνέχεια είναι “Ποιες είναι οι εξελισσόμενες τάσεις σε αυτά τα θέματα”, γιατί τα θέματα της υγείας πρέπει να αντιμετωπίζονται με μια δυναμική διάσταση. Το ερώτημα δεν είναι εύκολο να απαντηθεί. Υπάρχουν σημαντικές πρόοδοι σε πολλούς τομείς αλλά το δυστύχημα είναι ότι εμφανίζονται πολλές νέες ασθένειες όπως το AIDS και πολλοί νέοι ιοί. Είναι ανησυχητικό ότι τα αντιβιοτικά γίνονται όλο και λιγότερο ισχυρά. Αυτό σημαίνει ότι και τα ίδια τα μικρόβια αποκτούν κάποιον εθισμό, με αποτέλεσμα να χρειάζονται συνέχεια ισχυρότερα φάρμακα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ταχύτητα μετάδοσης των ασθενειών σήμερα είναι μεγαλύτερη παρά ποτέ και αυτό οφείλεται στην ανάπτυξη της τεχνολογίας.
Με το Internet δεν μεταδίδονται ασθένειες, αλλά είναι βέβαιο ότι με τα αεροπλάνα και τα άλλα συγκοινωνιακά μέσα μεταδίδονται ταχύτατα όλες οι νόσοι. Βέβαια, είμαστε σε θέση να σκεφτόμαστε και να λειτουργούμε και μπορούμε να αναρωτηθούμε αν ο τρόπος ζωής μας είναι περισσότερο ή λιγότερο υγιεινός από ότι θα έπρεπε. Αν λειτουργούμε κατασταλτικά ως άτομα, γιατί η ευθύνη της υγείας ανήκει στο άτομο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μπορούμε να ελέγξουμε, ο καθένας στην πατρίδα του και στον τόπο του, αν ο τρόπος ζωής μας είναι σωστός. Θα αναφερθώ σε έναν παράγοντα ο οποίος είναι γνωστός σε όλους είναι η λεγόμενη υπερένταση, το stress.
Είναι γνωστό ότι ορισμένοι καταφέρνουν να μένουν ήρεμοι, χαλαρωμένοι ο,τιδήποτε και αν συμβαίνει, και ότι για άλλους ένα πολύ απλό γεγονός μπορεί να πάρει διαστάσεις και να αποτελεί πηγή συνεχούς ανησυχίας και θυμού. Είναι γνωστό ότι η υπερένταση αυτή δημιουργεί μια ευπάθεια σε πάρα πολλές πνευματικές και ψυχικές νόσους. Στο πεπτικό σύστημα, το έλκος και η γαστρίτιδα συνδέονται άμεσα με τη ψυχική κατάσταση, και το ίδιο συμβαίνει με τις αρρυθμίες, και με την κατάθλιψη και τη σχιζοφρένια που προκύπτουν από ορισμένες ακραίες ψυχικές καταστάσεις. Στο μυϊκό σύστημα έχουμε συσπάσεις των μυών που δεν μπορούμε να προβλέψουμε, είτε αυτό είναι στο στομάχι, είτε με τη μορφή ενός τικ. Επίσης, πολλές δερματολογικές παθήσεις έχουν σχέση με την υπερένταση. Αυτά είναι μερικά συμπτώματα τα οποία προκύπτουν από τον τρόπο ζωής. Αν πάμε στην εφαρμογή ορισμένων κανόνων υγιεινής ζωής, μπορούμε να αναρωτηθούμε εάν αυτούς τους κανόνες τους εφαρμόζουμε.
Επαναλαμβάνω ότι αυτά τα παραδείγματα είναι διασυνοριακά. Σε τι βαθμό ασκούμαστε, σε τι βαθμό είμαστε ικανοί να μειώσουμε το κάπνισμα; Προσωπικά, όταν βλέπω κάποιον να καπνίζει, το λυπάμαι. Τον θεωρώ μειωμένης διανοητικής στάθμης, το λέω ευθέως, όσο βέβαια αφορά στο κάπνισμα και στις συνέπειές του. Θεωρώ ότι είναι δυσάρεστο ο αλκοολισμός να παρουσιάζει αυτά τα συμπτώματα τα οποία παρουσιάζει. Και ενώ η επιστήμη έχει κάνει φοβερές προόδους στα διαιτολογικά θέματα, εμφανιζόμαστε, οι περισσότεροι από εμάς, να είμαστε αγράμματοι διαιτολογικώς. Σε αυτό ίσως φταίει το εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά υπάρχουν πολλοί τρόποι να μάθουμε για το πώς πρέπει να διατρεφόμαστε σωστά. Οι συνδυασμοί τροφών, η συχνότητα των γεμάτων, η ποιότητα των τροφών, τα είδη. Αυτά τα βρίσκει κανείς και στις εφημερίδες. Πόσοι παρακολουθούν το βάρος τους και συμμετέχουν σε προληπτικά προγράμματα υγείας και φυσικά πόσοι ενδιαφέρονται για προγράμματα που αφορούν στην ομαλή κοινωνική ένταξη του ατόμου, είτε αυτό αφορά συλλογικές δράσεις είτε ατομικές δράσεις; Βλέπετε ότι τα προβλήματα δεν είναι τόσο απλά. Είναι αρκετά σύνθετα και μπορούμε να κάνουμε μια αυτοκριτική, για να δούμε αν προσέχουμε την υγεία μας στο βαθμό που πρέπει.
Ένα άλλο θέμα που μας απασχολεί, είναι το κόστος της υγείας πόσα διακινούμε ως κοινωνία, ως σύνολο, για την υγεία. Είναι γνωστό ότι σε όλες τις χώρες, το κόστος αυτό ανεβαίνει, για να γίνεται όμως σωστή διαχείριση, μπορούν να γίνουν σημαντικές βελτιώσεις. Το θέμα είναι πόσο κοστίζουν οι ασθένειες στο άτομο, στην οικογένεια, και το γνωρίζουμε αυτό από τα τροχαία ατυχήματα ή από άλλες ασθένειες όπου οι συνέπειες είναι δραματικές. Όταν έχουμε έναν ανήμπορο άνθρωπο στο σπίτι, έχουμε μια ριζική ανατροπή του ρυθμού της ζωής μας, έχουμε φοβερές οικονομικές συνέπειες και φυσικά έχουμε πολύ μειωμένη παραγωγικότητα. Τα προληπτικά συστήματα είναι πολύ σημαντικά, αλλά δεν έχουν αναπτυχθεί στο βαθμό που πρέπει. Τα επίπεδα της φροντίδας του ατόμου προσδιορίζουν το βαθμό ανάπτυξης και ολοκλήρωσης της προσωπικότητάς του. Και όλα αυτά σχετίζονται με το περιβάλλον.
Το περιβάλλον το θεωρούσαμε κάποτε μια ανεξάρτητη μεταβλητή, ως κάτι το δεδομένο. Τα πράγματα όμως έχουν αλλάξει. Η σχέση ανθρώπου και φύσης δεν είναι ίδια πλέον. Γίνεται μια συνεχής προσπάθεια να αποκτούμε περισσότερα αγαθά από τη φύση και αυτό μας οδηγεί σε μια τροχιά σύγκρουσης. Αυτό προκύπτει και έχει άμεση σχέση, επίσης, με τον τρόπο με τον οποίο δομούνται οι πόλεις σε σχέση με το πλάτος των δρόμων, με την τοποθεσία των βιομηχανιών, των θερμοηλεκτρικών σταθμών και, φυσικά, έχει σχέση και με το πρόβλημα των αποβλήτων.
Είμαστε πολίτες και καταναλωτές όταν ζούμε ή όταν πορευόμαστε την πορεία μας; Οι τεχνολογίες οι οποίες υπάρχουν, συμβάλλουν στη ρύπανση μέσα από την διαδικασία της παραγωγής, μέσα από το ίδιο το προϊόν, και μέσα από τη συσκευασία. Για να αντιμετωπιστούν αυτά τα θέματα, η λύση είναι πάρα πολύ απλή, Χρειάζεται μια άλλη φιλοσοφία, μια άλλη κουλτούρα στα θέματα του περιβάλλοντος. Χρειάζονται νέες προσεγγίσεις, νέες γνώσεις στον άνθρωπο από την παιδική του ηλικία. Αυτό θα συμβάλλει στην παροχή φιλικών για το περιβάλλον τεχνολογιών και στη μεγιστοποίηση της χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ώστε να μην μετατρεπόμαστε σε ρακοσυλλέκτες ονείρων για ένα καλύτερο μέλλον χωρίς να κάνουμε τίποτα.
Η κοινωνία μπορεί να χωρίσει τα άτομα που την αποτελούν σε τρεις κατηγορίες. Είναι οι μπροστάρηδες, αυτοί που παίρνουν το θέμα στα χέρια τους νομίζω, κατά τεκμήριο, όλοι όσοι βρίσκονται σε αυτή την αίθουσα, ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία είναι αυτοί οι οποίοι ακολουθούν, και είναι και αυτοί που κοιμούνται. Κατά σύμπτωση, βέβαια, οι τελευταίοι είναι και οι περισσότεροι. Ο καθένας ας διαλέξει επομένως την κατηγορία στην οποία θέλει να εντάξει τον εαυτόν του, γιατί το πάθος της κατανάλωσης το οποίο μας μεταδίδεται με διάφορους τρόπους, θεμιτούς και μη, είναι ό,τι πιο επικίνδυνο μπορεί να υπάρχει για μια κοινωνία. Θεωρώ ότι ο ενεργός πολίτης έχει καθήκον να αμφισβητεί το status quo στα θέματα του περιβάλλοντος επειδή ο χρόνος είναι η ζωής μας. Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί σε αυτά τα θέματα, για να μην μετατρέψουμε την κοινωνία μας σε μια κοινωνία ακοινώνητων ανθρώπων.
Σαν επίλογο, παραθέτω ένα κείμενο το οποίο θεώρησα ότι είναι πολύ ενδιαφέρον. Αναφέρεται σε μια περίοδο του 20ου αιώνα για την οποία δεν μπορούμε να πούμε ότι είμαστε περήφανοι. Η ιστορία αυτή έχει γραφτεί από έναν ιερέα, από έναν ευαγγελιστή ιερέα, που δεν είχε ασχοληθεί ιδιαίτερα με αυτά τα θέματα όπως πολλοί σήμερα δεν ασχολούνται με το περιβάλλον και αναφέρεται στην περίοδο του Τρίτου Ράιχ. “Στην αρχή ήρθαν να πάρουν τους Εβραίους, Δεν ήμουν Εβραίος και δεν φώναξα. Μετά ήρθαν να πάρουν τους κομουνιστές, δεν ήμουν κομουνιστής και δεν φώναξα. Έπειτα ήρθε η ώρα των σοσιαλδημοκρατών, δεν ανήκα σε αυτό το κόμμα και δεν έβρισκα λόγο να διαμαρτυρηθώ. Ακολούθησαν οι ομοφυλόφιλοι. Ούτε αυτό σκέφτηκα ότι με αφορούσε. Στο τέλος ήρθε η σειρά των τσιγγάνων. Ούτε και τότε βρήκα λόγια για να εκφράσω την αντίθεσή μου. Ο επόμενος ήμουν εγώ, αλλά δεν υπήρχε κανείς για να φωνάξει.”
